De plannen die de architect of gebruiker hebben, kunnen soms haaks staan op de cultuurhistorische waarden van de bouwkundige onderdelen. Ook kan het voorkomen dat men veel geld en tijd stopt in het behoud elementen die vervolgens niet monumentaal blijken te zijn. Het uitvoeren van een bouwhistorisch onderzoek dient dan ook in een zo vroeg mogelijk stadium van planvorming plaats te vinden. We spreken dan veelal over een bouwhistorische verkenning. Soms is het nodig om een of meer kijkgaten in (wand-)afwerkingen te maken om iets meer duidelijkheid te krijgen over wat er achter niet-monumentale afwerkingen aanwezig is. Wanneer een bouwhistoricus bij een eerste onderzoek zo wat dieper op de materie ingaat spreken we van een bouwhistorische opname.
Soms is aanvullend onderzoek gewenst tijdens de bouwwerkzaamheden. Door het ‘afpellen’ van de historische gelaagdheid kunnen onduidelijkheden opgeheven worden en wordt in een enkel geval de waardering bijgesteld.